Wetenschap. Dat woord wat lange tijd zorgde voor bewondering. Of juist afschuw. Een woord zo alomvattend dat er geen fatsoenlijk synoniem voor is. Toch lijkt het woord steeds meer synoniem met de bèta-kant van de wetenschappen.
Jaren geleden ontwierp ik proeven voor de Nationale Wetenschapsquiz. Supergaaf. Wat een enorm toffe job. Op een geheime locatie allerlei gekke dingen in elkaar klussen. Amanuensis voor heel het land. Naast het uitzoek- en rekenwerk veel handwerk, zoals solderen, tekenen, zagen, schroeven, testen, dingen laten ontploffen, gekke stoffen mengen. Alles.
Dat klinkt allemaal als een gebbetje, een grap, maar het is bloedserieus. Tot die ene historie-vraag. Vraag zes:
Vraag 6: Waardoor is de Engelse wijnbouw te gronde gegaan? *
- Doordat in de dertiende eeuw het drinken van wijn verboden werd
- Door de kleine ijstijd
- Door de huwelijken van Engelse koningen
Het antwoord op de vraag speelt tussen de dertiende en de zestiende eeuw, ver voor het bestaan van het Koninkrijk Groot Brittannië. En ondanks dat er heel wat verschillende vlaggen vlagden voordat het Koninkrijk daadwerkelijk bestond, was de witte vlag met het rode Sint-Joriskruis de staatsvlag:
In de uitzending zou de échte amanuensis op een schoolbord van vilt vlaggen en beeltenissen van de verschillende hoofdrolspelers laten zien. Mooi, dacht ik, dan kunnen we zo die enorme wirwar van staatjes en staten, monarchen en wat al niet meer, op het bord laten zien. Het is ten slotte de wetenschapsquiz, daar kijken kritische mensen naar, die snappen dat! Die vinden dat zelfs leuk!
Helaas, ondanks een pleidooi mijnerzijds voor het gebruik van zoveel mogelijk historisch correct beeldmateriaal mocht het niet baten. Het werd de bekende Union Jack die in gebruik is sinds 1801 om Engeland uit te beelden, dat herkende namelijk iedereen. Het laatste kan ik wel beamen, maar het bleef toch voelen als nederlaag voor de geschiedkundige kant van de zaak. Ook wetenschap.
Fast forward naar nu, augustus 2014. Het is nog zomer, dus Zomergasten mag niet ontbreken. Een echte bèta-wetenschapper krijgt een avond lang de mogelijkheid haar TV-avond samen te stellen. Ionica Smeets zorgt samen met Wilfried de Jong voor een grotendeels interessante en vermakelijke avond (althans voor mij). Toch kwam er op een bepaald moment weer zo’n wetenschaps-momentje voorbij, met als reactie daarop natuurlijk direct vele tweets, zoals:
Ionica bedoelt alleen bèta’s als ze spreekt over de wetenschap. De rest zijn ‘intellectuelen’ (haar aanhalingstekens). #zg14
— Tim de Gier (@timdegier) August 17, 2014
Smeets zegt rond de waterval** aan tweets tijdens de uitzending het volgende (≅ 01:33:00): “Bèta’s missen aansluiting bij de intellectuele cultuur, missen wat empathie. (…) De andere kant is veel erger, de intellectuelen, de alfa’s dat die niks snappen van wetenschap, terwijl eigenlijk onze hele welvaart en levensverwachting en alles wat we hebben te danken hebben aan de wetenschap. (…) Dat er weinig politici zijn die iets snappen van wetenschap (…) ”
Bij de politici gaat het vooral over statistiek en ondanks dat ik zelf verre van een statisticus ben, moet je je toch te allen tijde bewust zijn van hoe dat soort dingen werken, ook zonder parate kennis. Het zou direct bellen moeten doen rinkelen, ook als je er geen hout van snapt. Welvaart ga ik me in één zin niet aan wagen en levensverwachting, dat is technisch zeker een bèta-verdienste.
Wat ze bedoelt snap ik wel, het zorgt er helaas wel voor dat het woord wetenschap alleen nog maar gelijk staat aan bèta-onderzoek. Onderzoek binnen de alfa-studies is ten tijde van crisis wellicht deels een luxe, maar de scheiding wordt ook steeds minder duidelijk. Historisch onderzoek met behulp van ver gevorderde inzichten binnen de genetica bijvoorbeeld. Aan de andere kant komt de basis van dergelijk onderzoek – in ieder geval nu nog – grotendeels uit de ‘echte’ alfa-hoek.
Is de Nederlandse taal iets te verwijten in dezen? Is Ionica iets te verwijten? Grappig genoeg laat ze in de uitzending een filmpje zien over een ananas in de tekenfilmserie Sponge Bob. De ananas in kwestie is niet juist getekend, niet volgens de rij van Fibonacci!
De dame in het filmpje laat zien dat er iets niet klopt. Het is een natuurlijk feit, maar het is de wiskundige die zich ergert. Eigenlijk een beetje zoals ik me nu aan een definitie-kwestie erger.
Terug naar wetenschap. Wetenschap is niet gelijk aan science in het Engels (wetenschap ≠ science). De laatste editie van Van Dale stelt bij de vertaling Nederlands – Engel: exacte wetenschap = science. Letteren zijn de humanities. Algemene wetenschap beoefenen is practice science. Andersom is science binnen de Engelse taal zelf – althans volgens de Oxford Advance Learner’s Dictionary – knowledge about the structure and behaviour of the natural and physical world, based on facts that you can prove, for example by experiments maar de tweede, derde en vierde definitie geeft het woord weer meer algemeenheid, waaronder ook arts en humanities vallen.
De Dikke Van Dale geeft in het Nederlands vijf verschillende definities, waarvan de eerste getuigd van een keurig poldermodel (het weten van, de kennis, bekendheid met iets). De derde definitie gaat in op exacte wetenschappen en bij de vierde komt de rest van de wetenschappen aan het woord.
Misschien loopt het daar wel spaak tussen de échte bèta’s, van die mensen die dingen doen die gewoon kloppen, geen axioma’s, geen dogma’s, niets van dat alles: het klopt. Of niet. Dat het een lastige vraag is, laat voor mij in ieder geval een antwoord van het genootschap Onze Taal op een tweet van mij zien (toen ik nog de snelle hypothese had dat hoe wij ‘wetenschap’ nu gebruiken een soort van ‘hertaling’ van het Engelse science was):
@krijnsoeteman Dat zou goed kunnen, al is het moeilijk hard te maken – wij kunnen zoiets in elk geval niet goed nagaan.
— Onze Taal (@onzetaal) August 18, 2014
Wellicht moeten we gewoon weer eens naar de Verenigde Staten kijken en het woord academia gaan gebruiken…
* Antwoord:
De teloorgang van de Engelse wijnbouw werd ingezet door het huwelijk van Hendrik de Tweede met Eleanora van Aquitanië in 1152. Deze verbintenis bracht de Engelsen voor het eerst in contact met Franse wijnen. De genadeklap voor de Engelse wijnbouw was het stiekeme huwelijk van Hendrik de Achtste met Anna Boleyn in 1533. Paus Clemens VII weigerde het huwelijk te erkennen omdat Hendrik ook nog getrouwd was met Catherina van Aragon. In 1534 was de breuk met de kerk van Rome een feit. Hendrik sloot de katholieke kloosters in het land. Omdat het grootste deel van de wijngaarden in Engeland bij kloosters hoorde, hield met de sluiting van de kloosters ook de Engelse wijnbouw op te bestaan.
** Ze ziet geen tweets tijdens de uitzending (althans, niet voor zover mij bekend)
@krijnsoeteman @Titchener ik moest bij een discussie als deze weer denken aan youtube.com/watch?v=HtMX_0… en en.wikipedia.org/wiki/Cargo_cul… #wetenschap